جاکفشی ضدبوی هوشمند با نور فرابنفش

بوی ناخوشایند کفش‌ها، کابوس مشترک بسیاری از ماست. از چای کیسه‌ای و جوش‌شیرین گرفته تا اسپری‌های معطر، راه‌حل‌های خانگی زیادی امتحان شده‌اند، اما هیچ‌کدام دوام چندانی ندارند. حالا دو پژوهشگر هندی با رویکردی علمی به این مشکل قدیمی پرداخته‌اند و موفق شده‌اند جاکفشی هوشمندی با نور فرابنفش طراحی کنند که باکتری‌های مولد بو را از بین می‌برد. ایده‌ای خلاقانه که برای آن‌ها جایزه ایگ‌نوبل، یکی از معتبرترین جوایز پژوهش‌های علمی غیرمعمول، را به ارمغان آورده است.

جرقه ایده در خوابگاه دانشگاه

به گزارش ایندیپندنت، «ویکاش کومار»، استادیار طراحی در دانشگاه شیف نادار در نزدیکی دهلی، و شاگرد سابقش «سارتاک میتال» نخستین بار در دوران دانشگاه به این ایده رسیدند. آن‌ها مشاهده کردند که دانشجویان کفش‌های خود را به‌دلیل بوی نامطبوع بیرون از اتاق‌ها رها می‌کنند. همین مشاهده ساده، آغاز پژوهشی شد که بعدها به طرحی علمی و الهام‌بخش تبدیل شد.

در ابتدا قصد داشتند یک جاکفشی زیبا و کاربردی طراحی کنند، اما در بررسی‌ها دریافتند که مشکل اصلی نه بی‌نظمی، بلکه بوی شدید کفش‌هاست. بنابراین تصمیم گرفتند ریشه علمی این بو را بررسی کنند.

وقتی علم وارد ماجرا شد

کومار و میتال در گام بعدی از ۱۴۹ دانشجوی خوابگاه نظرسنجی کردند. نتایج نشان داد بیش از نیمی از دانشجویان از بوی کفش‌های خود خجالت می‌کشند و بیشترشان از روش‌های خانگی برای رفع آن استفاده می‌کنند، بی‌آنکه نتیجه بگیرند. تقریباً هیچ‌کدام نیز از محصولات فناورانه بوزدایی اطلاع نداشتند.

با بررسی منابع علمی، پژوهشگران دریافتند که مقصر اصلی این بو، باکتری‌ای به نام Kytococcus sedentarius است؛ موجودی میکروسکوپی که در محیط‌های گرم و مرطوب مانند کفش‌های عرق‌کرده رشد می‌کند. راه‌حل پیشنهادی آن‌ها استفاده از نور فرابنفش نوع C (UVC) بود، نوری که توانایی نابودی میکروب‌ها و باکتری‌ها را دارد.

تابش سه‌دقیقه‌ای برای از بین بردن بو

برای آزمایش، آن‌ها از کفش‌های ورزشکاران استفاده کردند که بیشترین میزان بو را داشت. با تمرکز پرتو UVC بر ناحیه پنجه کفش، جایی که بیشترین تراکم باکتری وجود دارد، متوجه شدند تنها دو تا سه دقیقه تابش کافی است تا بوی ناخوشایند کاملاً از بین برود.

البته همه چیز هم ساده نبود؛ تابش شدید نور گرمای زیادی تولید می‌کرد و خطر آسیب به لاستیک کفش وجود داشت. پژوهشگران با تنظیم میزان تابش توانستند میان اثربخشی و ایمنی تعادل ایجاد کنند و در نهایت نمونه‌ای از جاکفشی بسازند که هم زیبا و ارگونومیک است و هم خاصیت ضدعفونی‌کننده دارد.

از ایده‌ای ساده تا جایزه‌ای جهانی

این طرح به دلیل خلاقیت و کاربرد علمی‌اش توجه داوران جایزه ایگ‌نوبل را جلب کرد؛ جایزه‌ای که از سال ۱۹۹۱ توسط نشریه Annals of Improbable Research پایه‌گذاری شده و شعار معروفی دارد:

«تحقیقی که ابتدا شما را به خنده و سپس به تفکر وامی‌دارد.»

هند پیش‌تر نیز سابقه درخشانی در این جایزه داشته است؛ از مطالعه درباره «انگشت در بینی» گرفته تا محاسبه «مساحت سطح بدن فیل‌ها». اکنون، کومار و میتال به‌عنوان بیست‌ودومین برندگان هندی ایگ‌نوبل شناخته می‌شوند—پژوهشگرانی که نشان دادند حتی موضوعی پیش‌پاافتاده مثل بوی بد کفش هم می‌تواند الهام‌بخش یک نوآوری علمی باشد.