امام زمان (عج): چراغ هدایت و عدالت در جهان امروز

مسأله مهدویت یکی از بنیادی‌ترین و ریشه‌دارترین عقاید در مذهب تشیع است که جایگاهی ویژه در منظومه فکری شیعه دارد. این باور، نه تنها در میان شیعیان، بلکه در سایر فرق اسلامی نیز به شکلی مطرح بوده و اندیشه ظهور منجی، مورد پذیرش بسیاری از مسلمانان است. امام مهدی(عج)، دوازدهمین امام از نسل پیامبر اسلام(ص)، به عنوان منجی موعود و احیاگر دین و عدالت در آخرالزمان شناخته می‌شود. اعتقاد به ظهور ایشان، صرفاً یک باور دینی نیست، بلکه نگاهی آینده‌نگرانه، سرشار از امید، پویایی و انتظار برای استقرار جهانی عدالت‌محور است. این اندیشه، موجب پایداری در برابر ظلم و ظلم‌ستیزی در طول تاریخ تشیع شده است. در این مقاله تلاش می‌شود تا زندگی امام زمان(عج)، فلسفه غیبت، نقش آن حضرت در تفکر اسلامی و آثار تربیتی و اجتماعی اعتقاد به ظهور مورد بررسی قرار گیرد.

نسب و تولد امام زمان (عج)

امام محمد بن حسن العسکری(عج)، فرزند امام حسن عسکری(ع) و نرجس خاتون، در نیمه‌ی شعبان سال ۲۵۵ هجری قمری در شهر سامرا به دنیا آمد. ولادت ایشان به دلیل فشارها و کنترل‌های شدید حکومت عباسی، به‌ویژه از سوی خلیفه وقت، به صورت پنهانی و در خفا صورت گرفت. بسیاری از یاران نزدیک امام یازدهم، به‌ویژه عثمان بن سعید و محمد بن عثمان، شاهد تولد ایشان بوده و در منابع معتبر شیعه از این واقعه نقل کرده‌اند.

امامت در کودکی

امام حسن عسکری(ع) تنها پنج سال فرصت تربیت فرزند خود را داشت. با این حال، امام مهدی(عج) تحت نظارت الهی و هدایت پدر، در همین دوران کوتاه از دانشی بی‌نظیر برخوردار شد. پس از شهادت امام یازدهم، امام مهدی(عج) در سن پنج سالگی به امامت رسید. گرچه سن ایشان کم بود، اما همانند حضرت عیسی(ع) و حضرت یحیی(ع)، با اراده‌ی الهی به امامت منصوب شد و نشانه‌های امامت در ایشان نمایان بود.

دوران غیبت صغرا

پس از شهادت امام حسن عسکری(ع)، غیبت صغرا آغاز شد که ۶۹ سال به طول انجامید (از سال ۲۶۰ تا ۳۲۹ هجری قمری). در این دوره، ارتباط امام مهدی(عج) با مردم از طریق نوّاب خاص صورت می‌گرفت. این چهار نایب عبارت بودند از:

عثمان بن سعید عمری

محمد بن عثمان

حسین بن روح نوبختی

علی بن محمد سمری

وظیفه این نوّاب، پاسخ‌گویی به سؤالات فقهی، حل اختلافات دینی و انتقال نامه‌ها و وجوهات به امام(عج) بود. این دوره فرصتی برای آماده‌سازی جامعه شیعی برای پذیرش غیبت کبرا بود.

غیبت کبرا

پس از وفات چهارمین نائب خاص، غیبت کبرا آغاز شد که تا به امروز ادامه دارد. در این دوران، ارتباط مستقیم با امام زمان(عج) قطع شده است و مردم موظف‌اند برای شناخت دین و احکام، به فقها و علما مراجعه کنند. یکی از مهم‌ترین توصیه‌های امام(عج) در این دوران، رجوع به «فقهای عادل و آگاه» به عنوان نمایندگان غیرمستقیم ایشان است.

فلسفه‌ی غیبت

پرسش مهمی که همواره مطرح بوده، چرایی غیبت امام زمان(عج) است. برخی دلایل این غیبت در منابع دینی چنین بیان شده‌اند:

حفظ جان امام: با توجه به شرایط سیاسی و تهدیدهای جدی عباسیان، غیبت مانعی در برابر شهادت زودهنگام امام بود.

آزمون ایمان مردم: غیبت فرصتی برای آزمایش ایمان و صبر پیروان اهل بیت(ع) است.

آمادگی جهانی برای پذیرش حکومت عدل: جهان باید به سطحی از آگاهی، خستگی از ظلم و آمادگی برای پذیرش عدالت برسد.

ویژگی‌ها و اهداف قیام امام مهدی (عج)

ظهور امام مهدی(عج) بر اساس روایات، زمانی رخ خواهد داد که جهان پر از ظلم و فساد شده و انسان‌ها از بی‌عدالتی به ستوه آمده باشند. برخی از مهم‌ترین اهداف ایشان پس از ظهور عبارتند از:

برپایی عدالت جهانی

ریشه‌کن کردن ظلم، فساد، تبعیض و جهل

اجرای کامل شریعت اسلام

تربیت انسان‌هایی آزاد و صالح

گسترش علم و آگاهی در سراسر جهان

بر اساس احادیث، ایشان در مکه ظهور کرده و از آن‌جا قیام خود را آغاز خواهند کرد. یاران او از ملیت‌ها و اقوام مختلف خواهند بود که نشان‌دهنده جهانی بودن دعوت امام مهدی(عج) است.

جایگاه امام زمان (عج) در قرآن و روایات

اگرچه نام صریح امام مهدی(عج) در قرآن نیامده است، اما بسیاری از آیات به ظهور منجی الهی در آخرالزمان اشاره دارند، مانند:

آیه ۵ سوره قصص: “و نرید أن نمنّ علی الذین استُضعفوا فی الأرض…”

آیه ۱۰۵ سوره انبیا: “لَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الأرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ”

همچنین در روایات شیعه و اهل سنت، بیش از ۶۰۰ حدیث درباره امام مهدی(عج) آمده است که اغلب به ویژگی‌های قیام، ویژگی‌های شخصی ایشان و نشانه‌های ظهور می‌پردازند.

انتظار؛ مفهومی فعال

یکی از اصول مهم در مهدویت، انتظار فعال است. برخلاف تصور برخی که انتظار را به سکون و بی‌عملی تعبیر می‌کنند، در اندیشه شیعی، منتظر واقعی کسی است که:

خود را اصلاح کند و در جهت رشد جامعه بکوشد.

با ظلم و فساد مقابله کند.

در نشر معارف اهل بیت تلاش کند.

در آمادگی فردی و اجتماعی برای ظهور نقش ایفا نماید.

امام صادق(ع) می‌فرماید: «أفضلُ أعمالِ أمتی انتظارُ الفرج». یعنی بهترین عمل امت من، انتظار فرج است.

تأثیر اعتقاد به امام زمان در زندگی انسان

باور به امام مهدی(عج)، تأثیرات عمیقی بر ابعاد مختلف زندگی انسان دارد، از جمله:

ایجاد امید و انگیزه در دل‌ها: باور به ظهور منجی، انسان را از یأس نجات می‌دهد.

نظم اخلاقی و رفتاری: فرد مؤمن خود را در محضر امام می‌بیند و مراقب رفتار خویش است.

احساس مسئولیت اجتماعی: پیرو امام زمان باید برای تحقق عدالت، در جامعه‌ی خود تلاش کند.

احیای روحیه مقاومت در برابر ظلم و فساد

ارتباط عاشقانه با امام عصر (عج)

در فرهنگ شیعه، رابطه با امام زمان، تنها یک رابطه عقیدتی نیست، بلکه پیوندی عاطفی و عاشقانه است. دعاهایی مانند «دعای ندبه» و «دعای عهد»، بیانگر شوق و دلتنگی شیعیان برای دیدار با امام خود هستند. این رابطه، نه‌تنها در بعد معنوی، بلکه در سبک زندگی فرد مؤثر است.

نتیجه‌گیری

اعتقاد به امام زمان(عج) و مسأله‌ی مهدویت، یکی از عمیق‌ترین و تأثیرگذارترین باورهای دینی در میان شیعیان و مسلمانان جهان است. این باور، نگاه انسان را به آینده‌ای روشن و سرشار از عدالت و حقیقت معطوف می‌کند. امام مهدی(عج) نه‌تنها یک منجی موعود است، بلکه نماد عدالت، امید، آگاهی و حیات معنوی در دل زمانه‌ای تاریک است. در دنیایی که از ظلم و نابرابری رنج می‌برد، باور به ظهور او، نوری است که در دل منتظران روشن می‌ماند. امید است که با خودسازی، تلاش و آگاهی، در زمره‌ی یاران و یاوران واقعی آن حضرت قرار گیریم.