امام خمینی؛ فقیهی که انقلاب آفرید
امام خمینی (ره) فقیه، عارف و رهبر بزرگ انقلاب اسلامی بود که با اتکا به ایمان، اندیشه و شجاعت، تحولی عمیق در تاریخ معاصر ایران و جهان اسلام پدید آورد. این مقاله مروری است بر زندگی، مبارزات و میراث ماندگار او.
امام خمینی (ره) نهتنها بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، بلکه از چهرههای برجسته تاریخ معاصر جهان اسلام به شمار میرود. شخصیتی که با اتکای به ایمان، اندیشه عمیق اسلامی و شجاعت مثالزدنی، در برابر رژیم پهلوی ایستاد و تحولی بزرگ را در عرصه سیاست، دین و فرهنگ به وجود آورد. او فقیهی بزرگ، فیلسوفی عارف، و رهبری کاریزماتیک بود که توانست اندیشه اسلام سیاسی را به واقعیتی زنده در عصر حاضر تبدیل کند.
این مقاله به بررسی زندگینامه، اندیشهها، نقش تاریخی و میراث امام خمینی میپردازد.
تولد و تحصیلات
روحالله موسوی خمینی در روز ۲۰ جمادیالثانی سال ۱۳۲۰ قمری (برابر با ۳۰ شهریور ۱۲۸۱ شمسی) در شهر خمین از توابع استان مرکزی ایران دیده به جهان گشود. پدر ایشان، سید مصطفی موسوی، از علمای برجسته منطقه بود که به دلیل ایستادگی در برابر ظلم خوانین محلی به شهادت رسید، زمانی که روحالله تنها پنج ماه داشت.
امام خمینی تحصیلات مقدماتی خود را در خمین آغاز کرد و پس از آن برای ادامه تحصیل علوم دینی راهی اراک و سپس قم شد. در قم، زیر نظر استادانی همچون آیتالله حائری یزدی، آیتالله شاهآبادی و دیگر بزرگان، به تحصیل علم فقه، اصول، فلسفه، اخلاق و عرفان پرداخت.
استاد اخلاق و فقه
امام خمینی به تدریج به یکی از برجستهترین استادان حوزه علمیه قم تبدیل شد. او در درسهای خارج فقه و اصول خود، همواره بر استنباط دقیق و عقلانی از منابع اسلامی تأکید داشت. در عین حال، به تدریس فلسفه و عرفان اسلامی نیز میپرداخت. آثار برجستهای مانند شرح دعای سحر، آداب الصلاه، مصباحالهدایه و سرّ الصلاه نمونههایی از تفکر عرفانی و معنوی او هستند.
امام خمینی همواره تأکید داشت که علم بدون تهذیب نفس، راهگشای سعادت نیست. او در میان طلاب به عنوان فقیهی اهل دل، با تقوا و اخلاقمدار شناخته میشد.
آغاز مبارزه با رژیم پهلوی
نقطه آغاز مبارزات علنی امام خمینی علیه حکومت پهلوی، به سال ۱۳۴۱ بازمیگردد. در این سال، رژیم شاه با اجرای لایحه “انجمنهای ایالتی و ولایتی” تلاش داشت قوانین اسلامی مانند شرط مسلمان بودن و سوگند به قرآن را حذف کند. امام خمینی اولین روحانی بزرگی بود که در برابر این اقدام موضع گرفت.
در سال ۱۳۴۲، مخالفت او با سیاستهای شاه به اوج خود رسید، بهویژه پس از سخنرانی شدیداللحن در روز عاشورا علیه شاه و حمایت او از قیام ۱۵ خرداد، که با سرکوب خونین مردم توسط رژیم مواجه شد.
این ایستادگی موجب دستگیری و تبعید امام شد؛ ابتدا به ترکیه، سپس به عراق (نجف) و در نهایت در سال ۱۳۵۷ به فرانسه (نوفللوشاتو) منتقل شد.
نظریه ولایت فقیه
یکی از برجستهترین و مهمترین ابعاد فکری امام خمینی، نظریه ولایت فقیه است. او این نظریه را در درسهای خود در نجف (۱۳۴۸ هجری شمسی) مطرح کرد و بعدها در کتابی به همین نام منتشر شد. بر اساس این نظریه، در دوران غیبت امام معصوم (عج)، فقیه جامعالشرایط باید سرپرستی جامعه اسلامی را بر عهده بگیرد.
این نظریه بهمرور به مبنای شکلگیری نظام جمهوری اسلامی ایران تبدیل شد و راه را برای حضور دین در ساختار حکومت و سیاست باز کرد.
انقلاب اسلامی ۱۳۵۷
با گسترش نارضایتیهای مردمی، فساد گسترده دربار، وابستگی شدید رژیم شاه به قدرتهای غربی و سرکوب گسترده نیروهای مذهبی و سیاسی، زمینههای سقوط پهلوی فراهم شد. رهبری قاطع و بینظیر امام خمینی، هماهنگی مبارزات مردمی، و تاکید بر استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی، موج انقلاب را شکل داد.
در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، امام خمینی پس از ۱۵ سال تبعید، وارد ایران شد و با استقبال میلیونی مردم روبهرو گشت. ۱۰ روز بعد، در ۲۲ بهمن، رژیم پهلوی سقوط کرد و انقلاب اسلامی به پیروزی رسید.
رهبری نظام جمهوری اسلامی
پس از پیروزی انقلاب، امام خمینی به عنوان رهبر کبیر انقلاب اسلامی، نظام جدید را پایهریزی کرد. او با تأکید بر مشارکت مردمی، به برگزاری همهپرسی قانون اساسی و تأسیس نهادهای نظام جدید پرداخت.
در این دوران، امام علاوه بر مسائل داخلی، مواضع محکمی در قبال سیاستهای استعماری غرب، بهویژه آمریکا و رژیم صهیونیستی اتخاذ کرد. شعار “نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی“ جوهره سیاست خارجی ایران در دوران رهبری او بود.
دوران دفاع مقدس
در سال ۱۳۵۹، با حمله رژیم بعث عراق به ایران، جنگی تحمیلی آغاز شد که هشت سال به طول انجامید. امام خمینی در این دوران، با پیامها و رهبری حکیمانه خود، روحیه ایثار، وحدت و مقاومت را در مردم و نیروهای مسلح تقویت کرد.
او در تمام سالهای جنگ، بر استقلال، حفظ عزت اسلامی و دفاع از خاک میهن تأکید داشت. جمله معروف «ما در جنگ، ابهت دو ابرقدرت شرق و غرب را شکستیم» نشان از روحیه مقاوم و بیاعتنایی او به قدرتهای جهانی دارد.
ویژگیهای شخصیتی
شخصیت امام خمینی، ترکیبی از فقه، فلسفه، عرفان و سیاست بود. او با وجود قدرت و نفوذ فراوان، زندگی سادهای داشت و همواره بر تقوا، عدالت، خدمت به محرومان و فاصله گرفتن از دنیاطلبی تأکید میکرد.
برخی از ویژگیهای بارز اخلاقی و شخصیتی او:
تواضع و فروتنی در اوج قدرت
استقلال رأی و شجاعت در بیان حقیقت
تقوای فردی و پرهیزگاری
عشق به اهل بیت علیهمالسلام
مهربانی با مردم و خانواده شهدا
ایمان راسخ به وعده الهی و پیروزی مظلوم بر ظالم
وفات و میراث ماندگار
امام خمینی (ره) در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸، در سن ۸۶ سالگی، به ملکوت اعلی پیوست. رحلت او موجی از غم و اندوه را در سراسر ایران و جهان اسلام ایجاد کرد. مراسم تشییع جنازه او با حضور بیش از ۱۰ میلیون نفر از مردم برگزار شد و به یکی از پرجمعیتترین تشییعهای تاریخ بشری تبدیل شد.
مرقد مطهر امام خمینی در جنوب تهران، امروزه زیارتگاه و مرکز فرهنگی عظیمی است که هر ساله میلیونها نفر از آن بازدید میکنند.
نتیجهگیری
امام خمینی (ره) یکی از اثرگذارترین شخصیتهای قرن بیستم در جهان اسلام بود. او با اتکا به ایمان، علم و تقوا، انقلابی بزرگ را پایهریزی کرد که نهتنها ساختار سیاسی ایران را دگرگون ساخت، بلکه الهامبخش حرکتهای بیداری اسلامی در سایر کشورها شد.
اندیشههای امام، همچنان در حوزههای مختلف فقه، سیاست، فرهنگ و اخلاق راهگشا و الهامبخش است. راهی که او آغاز کرد، مسیری است مبتنی بر عدالت، استقلال، ایمان و عزت انسانی، که همچنان میتواند راهحلی برای بسیاری از بحرانهای دنیای معاصر باشد.
