بیوگرافی شهید مصطفی چمران

آغاز زندگی و تحصیلات مصطفی چمران

دکتر مصطفی چمران در سال 1311 هجری شمسی در شهر مقدس قم به دنیا آمد، اما در همان سال اول زندگی خود همراه با خانواده‌اش راهی تهران شد. پدرش که مردی بسیار متدین و با ایمان بود، از طریق تجارت و کسب و کار حلال امرار معاش می‌کرد. چمران تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه انتصاریه نزدیک پامنار آغاز کرد و دوران متوسطه را در دارالفنون و البرز گذراند.

از همان دوران جوانی، استعداد فوق‌العاده علمی و روحیه متعهدانه چمران آشکار بود. او همواره شاگرد اول کلاس بود و بسیار مورد توجه معلمان و اساتید قرار داشت. در سال 1332 موفق به ورود به دانشکده فنی دانشگاه تهران شد و تحصیل در رشته مهندسی برق را آغاز کرد. حتی در دوران پرتلاطم سیاسی که مقارن با ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28 مرداد بود، ایشان توانست تعادل میان تعهد سیاسی و تعالی علمی برقرار کند.

تعهد مذهبی و سیاسی

یکی از ویژگی‌های بارز شخصیت دکتر چمران، تشنگی او به معرفت دینی بود. از پانزده سالگی در درس تفسیر قرآن آیت‌الله طالقانی در مسجد هدایت شرکت می‌کرد و در کلاس‌های فلسفه و منطق استاد شهید مرتضی مطهری حضور داشت. او از بنیان‌گذاران انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران بود و در تمام تحولات سیاسی دوران مصدق مشارکت فعال داشت.

بعد از کودتای 28 مرداد و سقوط دولت دکتر مصدق، چمران وارد مرحله‌ای از مبارزه جدی علیه رژیم شاه شد. او سخت‌ترین مأموریت‌ها را در دشوارترین شرایط با موفقیت انجام داد و همواره در خط مقدم مبارزه با استبداد و استعمار قرار گرفت.

سفر به آمریکا و تحصیل

در سال 1336، چمران با ممتازترین درجه از رشته الکترومکانیک فارغ‌التحصیل شد و یک سال به تدریس در همان دانشکده پرداخت. سپس در سال 1337 با استفاده از بورس تحصیلی شاگردان ممتاز راهی آمریکا شد. ابتدا دوره فوق‌لیسانس مهندسی برق را از دانشگاه تگزاس با درجه ممتاز به پایان رساند و بعد از آن در دانشگاه برکلی کالیفرنیا، یکی از معتبرترین دانشگاه‌های آمریکا، مدرک دکترای الکترونیک و فیزیک پلاسما را با بالاترین درجه علمی کسب کرد.

چمران در آمریکا هم به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد. او همراه با دوستانش برای اولین بار انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا را پایه‌ریزی کرد و از موسسین انجمن دانشجویان ایرانی در کالیفرنیا بود. این فعالیت‌ها باعث شد که بورس تحصیلی‌اش از سوی رژیم شاه قطع شود.

مصر و آموزش چریکی

پس از قیام خونین 15 خرداد 1342 و سرکوب ظاهری مبارزات مردم مسلمان به رهبری امام خمینی، چمران تصمیم سرنوشت‌سازی گرفت. او به همراه چند تن از دوستان مؤمن و هم‌فکرش راهی مصر شدند و در زمان عبدالناصر، دو سال سخت‌ترین دوره‌های چریکی و پارتیزانی را آموختند. او به عنوان بهترین شاگرد این دوره شناخته شد و مسئولیت تعلیم چریکی مبارزان ایرانی را بر عهده گرفت.

در مصر، چمران با بینش عمیق مذهبی خود، از ناسیونالیسم فراتر از اسلام فاصله می‌گرفت. زمانی که مشاهده کرد جریان ناسیونالیسم عربی باعث تفرقه مسلمین می‌شود، به جمال عبدالناصر اعتراض کرد. ناصر ضمن پذیرش این انتقاد، قدرت جریان ناسیونالیسم عربی را تأیید کرد و به چمران اجازه بیان نظراتش را داد.

لبنان و تأسیس جنبش محرومین

پس از درگذشت عبدالناصر، چمران برای ایجاد پایگاه مستقل آموزش مبارزان ایرانی راهی لبنان شد. در اواخر سال 1349 به دعوت امام موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان، وارد این کشور شد. او به کمک امام موسی صدر، حرکت محرومین و سپس شاخه نظامی آن یعنی سازمان «امل» را بر اساس اصول و مبانی اسلامی پایه‌ریزی کرد.

چمران مدیریت مدرسه صنعتی جبل عامل در شهر صور را بر عهده گرفت و به آموزش جوانان این مدرسه که اکثراً یتیمان شیعه لبنان بودند، پرداخت. او دو سال فعالیت ایدئولوژیک با این جوانان انجام داد که بعداً به تشکیل سازمان بزرگ‌تر حرکت محرومین منجر شد.

در نوشته‌های خود، چمران به انگیزه حضورش در لبنان اشاره می‌کند: «من در آمریکا زندگی خوشی داشتم. از همه نوع امکانات برخوردار بودم. ولی همه لذّات را کنار گذاشتم و به جنوب لبنان رفتم، تا در میان محرومین و مستضعفین زندگی کنم؛ با فقر و محروميّت آنها بیشتر آشنا شوم؛ قلب خود را برای دردها و غم‌های این دل‌شکستگان باز کنم.»

بازگشت به ایران و مسئولیت‌های جدید

با پیروزی انقلاب اسلامی، چمران پس از 21 سال هجرت به وطن بازگشت. او تمام تجربیات انقلابی و علمی خود را در خدمت انقلاب قرار داد. نخست مسئولیت تربیت اولین گروه‌های پاسداران انقلاب در سعدآباد را برعهده گرفت و سپس در مقام معاونت نخست‌وزیری، به حل مسئله کردستان پرداخت.

در قضیه پاوه، چمران قدرت ایمان و اراده آهنین خود را بر همگان ثابت کرد. پس از صدور فرمان انقلابی امام خمینی، فرماندهی کل قوا را بر عهده گرفت و در عرض 15 روز، تمام شهرها و مواضع استراتژیک کردستان را آزاد کرد.

وزارت دفاع و آمادگی برای دفاع

چمران پس از این پیروزی بی‌نظیر، از طرف امام خمینی به وزارت دفاع منصوب شد. او اولین غیرنظامی بود که به این سمت گمارده می‌شد. در این مقام، برنامه‌های وسیع بنیادی برای تغییر و تحول ارتش آغاز کرد که شامل پاکسازی و اصلاحات ساختاری بود.

همزمان، چمران در اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی از سوی مردم تهران به نمایندگی انتخاب شد. او در یکی از نیایش‌هایش پس از انتخاب، خداوند را شکر می‌گوید: «خدایا، مردم آنقدر به من محبت کرده‌اند که به راستی خجلم. تو به من فرصت ده، توانایی ده تا بتوانم شایسته این همه مهر و محبت باشم.»

دفاع مقدس و ایثار

با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، دوران حماسه‌ساز دیگری در زندگی ایشان آغاز شد. او پس از حمله ناجوانمردانه ارتش صدام به مرزهای ایران، نتوانست آرام بگیرد و با اجازه امام به همراه آیت‌الله خامنه‌ای راهی اهواز شد.

چمران گروهی از رزمندگان داوطلب را به گرد خود جمع کرد و با تربیت و سازماندهی آنان، ستاد جنگ‌های نامنظم را در اهواز تشکیل داد. یکی از اقدامات مهم او، هماهنگی بین ارتش، سپاه و نیروهای داوطلب مردمی بود که تاکتیک تقریباً جدیدی در جنگ محسوب می‌شد.

او با نصب پمپ‌های آب در کنار رود کارون و احداث کانالی به طول حدود بیست کیلومتر، آب کارون را به سوی تانک‌های دشمن هدایت کرد و آنها را مجبور به عقب‌نشینی کرد. این عمل، فکر تسخیر اهواز را برای همیشه از سر دشمنان دور کرد.

شهادت جاودانه

در 30 خرداد 1360، چمران در جلسه فوق‌العاده شورای عالی دفاع در اهواز شرکت کرد و از عدم تحرک نیروها انتقاد و پیشنهادات نظامی خود را ارائه داد. روز بعد، خبر شهادت ایرج رستمی، فرمانده منطقه دهلاویه، او را سخت متأثر کرد.

چمران برای معرفی فرمانده جدید عازم دهلاویه شد. در آنجا رزمندگان را در کانالی جمع کرد و با صدایی محزون گفت: «خدا رستمی را دوست داشت و برد و اگر خدا ما را هم دوست داشته باشد، می‌برد.»

مصطفی چمران در 31 خرداد 1360، هنگام سرکشی به مناطق و خطوط مقدم، بر اثر اصابت ترکش خمپاره‌های دشمن به شهادت رسید. جسم مطهر ایشان در حالی به اهواز رسید که روح ملکوتی‌اش به آسمان‌ها پرکشیده بود.

میراث جاودانه

امام خمینی در پیام خود در شهادت دکتر چمران فرمودند: «چمران عزیز با عقیده پاک، خالص و غیر وابسته به دسته‌ها و گروه‌های سیاسی و عقیده به هدف بزرگ الهی، جهاد در راه آن را از آغاز زندگی شروع و زندگی خود را با آن ختم کرد… او با سرافرازی زیست و با سرافرازی شهید شد و به حق رسید.»

دکتر مصطفی چمران نمونه‌ای کامل از انسان متعهد، دانشمند و مجاهد بود که تمام زندگی خود را وقف خدمت به اسلام و مستضعفین کرد. او از علم به عمل، از نظریه به عمل و از کلام به جهاد پرداخت و سرانجام جان خود را در راه آزادی و استقلال وطن فدا کرد. میراث او الهام‌بخش نسل‌های متعددی از جوانان مؤمن و متعهد است که راه او را ادامه می‌دهند.